Paghinambaeang Akeanon: Pagkakilanlang Akeanon

panan-awan ni Darwin Tapayan

Sa pagligad it paniempo, amat-amat nga nagabag-o ro pagpangabuhi it tawo, do pag-inugali, ag bisan ro paghinambaean. Sa gihapon, dapat taw-an it ta it paghibangud ro mga butang nga nagapakita it atong pagkakilanean. Isaea sa mga butang nga dapa taw-an ta it pagpasibangud ag paghaeong hay ro amat-amat nga nagakaduea naton nga paghinisayod Akeanon.

Mga igmanghod, kilaean-a ro inyo nga kaugalingon ag pangutan-a sa atubadngan it ispiho: “Akeanon gid baea ako?” Sa tiempo naton makaron, ro pagkakilanean it isaea ka Akeanon hay amat-amat nga nalilipatan ag owa eon nataw-i it nagakahusto nga igtueupangud. Daya ro aton nga paghinambaeang Akeanon nga eaban  nga owa nataw-an it nagakadapat nga igtueupangud ag pag-ulikid. Dapat ninyo mahisayuran nga ro paghinisayod Akeanon hay isaea ka mabahoe nga bugay it mahae nga Makaako. Isipa ag binaga lang ninyo: kung owa ro paghinambaeang Akeanon, magkahilabatnan baea kita? Makit-an ta baea ro mga pag-uswag ngara sa aton pumueuy-an? Mga igmanghod, san-o pa kita mabugtaw sa madaeom nga katueugon ag mahibangdan  sa kaugalingon nga amat-amat nga nagakaduea ro aton nga minatuod nga pagkakilanean.

Kada eawiganan (lalawigan o probinsiya) hay may kanya-kanya ukon kinaugalingon nga paghinisayod ukon paghinambaean. Do mga taga-Bikol hay Bikolano, sa Iloko hay Ilokano, sa mga lugar it Tagaeog hay Tagaeog, ag do mga kapara.  Nahisayuran ta nga ro Tagaeog hay ro nangin kasugatanan nga pangkabilugan nga paghinambaean sa sueod it pungsod Pilipinas. Owa ko man ginapaabot nga indi kita maggamit it Tagaeog, do buot ko nga hambaeaon hay taw-an ta igtueupangkod ro aton nga pagkakinaiya bilang isaea ka lahi nga Akeanon. Dapat tang tun-an ro Tagaeog ag dong Ingles agud mangin madali katon ro pakipagsugilanon sa mga ibanhon nga mga tawo nga naghalin sa nagkinasahi-sahi nga mga lugar sa sueod ag mangin sa guwa man it pungsod Pilipinas. Apang nagakadapat sa gihapon nga tun-an ta ro aton nga paghinisayod ukon paghinambaeang Akeanon agud mataw-an raya it pagpanipueos ag kadayawan.

Sa mabuhay eon nga tiempo ro nagtaliwan, makit-an ta ro mga pag-uswag it mga tawo apang siin kara ro pagkakilanean it  mga Akeanon? Kato anay, do pagpadaea ag pagbaton it sueat hay isaea ka maeapnaag nga paagi it pakipag-angot (ukon kumunikasyon). Nangin kinaugalian kato ku aton nga mga katigueangan nga gamiton ro paghinambaeang Akeanon sa pagsueat. Apang sap ag-uswag it teknolohiya amat-amat nga naduea ro pagsinueatan ag kasunod kara ro amat-amat man nga pagkalipat sa husto nga pagbinaeaybay-Akeanon. Kung aton matan-aw ro kaeabanan nga mga pamatan-on sa makaron hay indi eon haeos makasarang magpanugid ag magbinaeaybay it hustong Akeanon.

May pasikot-dila nga Akeanon nga dapat tun-an it mga pamatan-on, daya hay: “Do anwang nagaeugaeog sa eugan-eugan.” May ina man nga: “Do kaeamay nagakueapot sa kaeaha.” Daya hay isaea ka pamaagi nga mahasa naton ro atong paghinambaean. Imawman, dapat tang tun-an ro husto nga pagbinaeaybay Akeanon. Kapareho ku iba pa nga mga paghinambaean, do aton nga paghinambaeang Akeanon hay may kinaiya man. Taeagsahon ro aton nga mga pantig nga ea, ee, ei, eo, eu, ukon ae, ee, ie, oe, ue. May aton man nga mga ginatawag nga euwa, tula-akeanon, panaean-awan, sugilanon, ag iba pa nga mga sahi it pagbinaeaybay. Dapat ta gid pauswagon daya.

Akeanon, bugtaw… owa pa naulihi ro tanan, may tiempo pa agud ibangon ta ro atong paghinisayod Akeanon sa pihak it maeapnagan nga turismo sa aton lugar. Ano pa… dapat ra naton nga ipabugae. Do pinakapanguna nga pagkakilanean sa isaea ka tawo hay ro anang paghinambaean, ag do tanan nga pagkabutang kapara it tradisyon, pagtuo, ag kultura hay kaangot kara. Ngani nga dapat gid haeaungan ta ro atong minatuod-tuod nga pagkakilanean bilang Akeanon: do paghinambaeang Akeanon.